بررسی نکات صرفی و نحوی در دیوان ابوتمام

چکیده ابوتمام، حبیب بن اوس طائی، شاعر و سراینده قرن سوّم هجری، یکی از مشهورترین و بزرگترین شاعران عصر عبّاسی اوّل به شمار می رود. او مردی زیرک و باهوش بود و حافظه ای قوی داشت و به شعر و ادب عشق می ورزید. او به مدح بسیاری از امرا و خلفا پرداخته است. ابوتمام شاعری است که در سرودن شعر، تنها بر ذوق و قریحه تکیه نکرد؛ بلکه شعر، از دریچه نگاه او، نتیجه و ثمره تلاش عقلی و ذهنی است. او شعر خود را در پوششی از نکات صرفی و نحوی قرار داد. عمق بخشی به معنا و دقّت در گزینش لفظ، باعث شد که هاله ای از غموض بر شعر او مستولی گردد. به نظر می رسد که بررسی نکات صرفی و نحوی گامی بزرگ برای درک بهتر ابیات دیوان های اشعار و احاطه و آشنایی با مسائل صرف و نحوی آن ها می باشد. با وجود آن که کل دیوان مورد بررسی قرار گرفته شد، به خاطر حجم فراوان مطالب و نیز وجود الفاظ مشابه و تکراری، به پیشنهاد استاد راهنمای محترم دست چینی از ابیات مهم به عنوان ثمره و نتیجه پژوهش این پایان نامه به ترتیب صفحات دیوان ارائه و انتخاب شده است. نمی توان گفت که دیوان ابوتمام از لحاظ صرفی و نحوی دارای نکات شاذ و مبهم است؛ بلکه باید این گونه ذکر کرد که در اشعار ابوتمام تعقید و غرابت وجود دارد که با بررسی و کمک از نکات صرف و نحو می-توان آن را رفع کرد؛ لذا اشعار ابوتمام به گونه ای است که با تلاش و تفکّر بسیار قابل درک می باشد. در صرف و نحو دو مکتب وجود داشت: مکتب بصره و دیگری مکتب کوفه. در آغاز بین آن دو مکتب، اختلاف زیادی وجود داشت. بصری ها بر قیاس و تعلیل و کوفیان به روایت اشعار و اخبار و نوادر روی آوردند. به همّت این دو مکتب علم نحو با اصول و عناصر کامل ارائه گردید. کلمات کلیدی: ابوتمام، صرف و نحو، مکتب بصره، مکتب کوفه